Online fraude blijft in Nederland toenemen. In 2023 registreerde de politie maar liefst 70.000 meldingen en aangiften, goed voor een totale schade van meer dan 100 miljoen euro.
Dit blijkt uit het ‘Fenomeenbeeld 2024 Online Fraude’, opgesteld door de eenheden Landelijke Expertise en Operaties (LX) en Landelijke Opsporing en Interventies (LO). Het rapport biedt een overzicht van de omvang, aard en ontwikkelingen van online fraude in Nederland over de afgelopen jaren.
Variatie in fraudevormen
Sinds 2014 is het aantal gevallen van online fraude sterk gestegen. De variëteit in fraudevormen is groot, met nieuwe methodes die opkomen en sommige oude die minder vaak voorkomen. De meest voorkomende vormen van fraude in 2023 waren onder andere aan- en verkoopfraude (42.359 meldingen), bankhelpdeskfraude (6.970 meldingen), hulpvraagfraude (5.981 meldingen) en betaalverzoekfraude (4.000 meldingen). De werkelijke aantallen liggen echter vermoedelijk hoger, aangezien veel slachtoffers geen aangifte doen.
Financiële schade per fraudevorm
De schade die door deze fraudevormen wordt veroorzaakt, verschilt sterk. Bankhelpdeskfraude veroorzaakte in 2023 33,7 miljoen euro schade, terwijl beleggingsfraude goed was voor 31 miljoen euro schade. Andere vormen zoals factuurfraude en aan- en verkoopfraude zorgden respectievelijk voor 13 miljoen en 11,1 miljoen euro schade. Zelfs fraudevormen met minder meldingen, zoals betaalverzoekfraude en hulpvraagfraude, veroorzaakten respectievelijk 2,6 miljoen en 1,1 miljoen euro schade. Volgens Neeltje Geldermans, hoofd Operaties en portefeuillehouder aanpak digitale criminaliteit, is het opvallend dat niet de meest geregistreerde fraudevormen per se de grootste schade veroorzaken; een enkel incident kan in sommige gevallen al tot enorme verliezen leiden.
Impact op slachtoffers
De gevolgen van online fraude beperken zich niet alleen tot financiële schade. Slachtoffers ervaren vaak grote persoonlijke en emotionele schade. Het verlies van spaargeld, oudedagvoorzieningen of potentiële erfenissen kan de toekomst van hele families ontwrichten. Daarnaast geven veel slachtoffers aan dat ze minder vertrouwen in mensen hebben (37%) en zich minder veilig voelen (30%). Ook psychische gevolgen zoals slaapproblemen, depressie en angst komen voor bij 7 tot 8 procent van de slachtoffers. Een significant aantal slachtoffers blijft ook last hebben van zelfverwijt, het gevoel dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor hun situatie.
De criminele structuur achter online fraude
De drempel om online fraude te plegen is de afgelopen jaren verlaagd, deels door de opkomst van internetfora waar criminelen kennis delen en verhandelen. De criminele groepen die online fraude plegen bestaan vaak uit jongere personen (ongeveer twee derde is jonger dan 30 jaar), die samenwerken in wisselende samenstellingen. De bendes hebben vaak een vaste kern, met daaromheen een losse groep van uitvoerders en faciliteerders. Het onderzoek toont aan dat verdachten zich regelmatig verplaatsen tussen verschillende fraudevormen, zoals bankhelpdeskfraude, phishing en hulpvraagfraude. Daarnaast zijn de opbrengsten van online fraude vaak gekoppeld aan andere misdaden, zoals diefstal, witwassen en zelfs drugs- en mensenhandel.
Luxegoederen en witwassen
Veel criminelen besteden de opbrengsten van online fraude aan luxe goederen zoals horloges, designerkleding, telefoons en laptops. Deze aankopen dienen niet alleen om hun status te verhogen, maar ook om geld wit te wassen. Er zijn aanwijzingen dat criminele winsten soms worden gebruikt om andere misdrijven te financieren of zelfs onroerend goed in het buitenland aan te kopen.
Nieuwe technologieën en groei van online fraude
De methoden van online fraude ontwikkelen zich voortdurend, vaak door de kruisbestuiving van succesvolle werkwijzen. Criminelen maken steeds vaker gebruik van Remote Access Tools (RAT’s) om toegang te krijgen tot de bankrekeningen van slachtoffers. Ook worden leads, digitale lijsten met persoonsgegevens, gebruikt om doelgroepen gericht te benaderen, zoals ouderen, alleenstaanden of hoogopgeleiden. De onderzoekers waarschuwen dat de opkomst van kunstmatige intelligentie en deepfakes online fraude waarschijnlijk verder zal doen toenemen in de komende jaren.
Aanpak en toekomst
Ondanks de inzet van politie, het Openbaar Ministerie (OM) en private partners om online fraude te bestrijden, blijft het probleem groot. Een integrale aanpak, gericht op opsporing, vervolging, preventie en kennisdeling, is essentieel om de effectiviteit van de bestrijding te vergroten. Er zijn al specifieke interventies ontwikkeld voor veelvoorkomende fraudevormen, en de onderzoekers adviseren om deze aanpak verder uit te breiden.